پایگاه خبری تحلیلی تیتربرتر

تقویم تاریخ

امروز: پنج شنبه, ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۸ مارس ۲۰۲۴ میلادی
چهارشنبه, ۱۳ آذر ۱۳۹۸ ۰۲:۲۷
۱۳
۰
نسخه چاپی
شب یلدا چه آدابی دارد

چه رسم هایی شب یلدا در ایران است

شب یلدا چه آدابی دارد
یکی از جشن های دیرین ایرانیان باستان شب یلدا بود که به عنوان طولانی ترین شب سال را جشن می گرفتند.

شب یلدا را شب تولد خورشید نیز می گویند اما می خواهیم در مورد تمام آداب و رسوم این شب زیبا با شما صحبت کنیم.

این آئین در ارتباط با رویداد های کیهانی بوده و در آن بلند ترین شب سال را که طولانی ترین روز را نیز به دنبال دارد، جشن گرفته می شد. یلدا روز 30 آذر یعنی آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در روز بعد یعنی اول دی ماه را شامل می شود. در این شب افراد خانواده سفره ای از میوه ها و آجیل های مخصوص که جنبه ای نمادین دارند، بر پا می کنند و حافظ می خوانند. یلدا در ایران فرهنگی دیرینه به شمار می رود که سینه به سینه به نسل حاضر منتقل شده است، و از این جهت در جای جای این سرزمین مورد استقبال همگان واقع می شود. این رسم به شهر های مختلف رنگ و بویی مختلف می بخشد.

از هزاران سال پیش، در این شب که اولین شب زمستان و درازترین شب سال است، ولادت خورشید که در زمان های گذشته ایزد مهر نماد آن بوده است را جشن می گرفتند و طولانی شدن روزها و بهره مندی بیشتر از نور خورشید را پاس می داشتند. در این شب خانواده ها دور هم جمع می شدند، قصه تعریف می کردند و خوراکی می خوردند و کنار هم، با مهر و همدلی می نشستند تا از مبارزه نور و تاریکی حمایت کنند و به انتظار طلوع خورشید، شب را کنار هم صبح می کردند. خورشید برای آن ها منبع برکت و نور و گرما بود و حیات این انسان های کهن، به خورشید وابسته بود.

مطالب مرتبط : جشن باستانی دی ماه چیست

ریشه و تاریخچه شب یلدا

جشن یلدا در ایران یک جشن ملی است که پیشینه ی آن را به ایران باستان نسبت می دهند. این جشن که به جشن شب چله نیز معروف است هر ساله با استقبال چشمگیری در میان ایرانیان برگزار می شود. یلدا واژه ای سُریانی است که یک لهجه آرامی به شمار می رود. این واژه به معنای «تولد » می باشد. شب چله با رویداد های کیهانی و حرکت خورشید در ارتباط بوده و در پایان پاییز به پایین ترین نقطه خود در جنوب شرقی زمین می رسد. در روز بعد یعنی اول دی خورشید به جهت شرق شمالی تغییر مکان داده و باعث طولانی شدن روز می شود. این تغییر در نزد مردم ایران به زایش دوباره خورشید معروف است و شب یلدا به عنوان شب زایش گرامی داشته می شود. در ایران باستان از روز اول دی با عنوان خرم روز نیز یاد می نمودند، چرا که طولانی ترین شب سال که یلدا نام دارد را پشت سر نهاده است. در باور آنان در این روز خورشید از نو زاده می شود. و طبیعت دوباره آهنگ زندگی سر می دهد و خرمی، دنیا را فرا می گیرد.

جشن یلدا هم مثل بقیه جشن های ایرانی، یک جشن خانوادگی است. در این جشن اکثر خانواده های ایرانی با هر نژاد و دین و مذهبی، در پرتو نور (آتش و شمع و چراغ) در کنار هم به شادی مشغول می شوند، سفره ای پهن می کنند و بر آن انواع خوراکی ها را می گذارند. در اکثر نقاط ایران به این خوراکی ها “شب چره” می گویند که معمولاً شامل هفت نوع میوه و آجیل هفت مغز است. گاهی در کنار این خوراکی ها انواع شیرینی هم مهیا است. 

از میوه های مخصوص شب یلدا هندوانه، انار و انگور است، البته گاهی از انواع میوه های تابستانی مثل سیب، خربزه، خیار و گاهی به هم در کنار آن ها قرار می دهند. البته که هندوانه مهم ترین میوه شب یلداست. بسیاری از مردم اعتقاد دارند اگر در شب یلدا مقداری هندوانه بخورند، در تمام چله بزرگ و کوچک یعنی سراسر زمستان، سرما بر آن ها پیروز نمی شود و بیمار نخواهند شد. از طرف دیگر، انار و هندوانه مفهومی نمادین دارند و رنگ سرخ آنها نشانی از گرمای مهر (خورشید) در این شب های سرد زمستان است. 

در شب چله یلدا همچنین از دانه هایی مثل گندم، شاه دانه، برنجک، نخودچی و انواع تخمه ها در کنار بادام، پسته، فندق و گردو استفاده می شود. میوه خشک هم که جای خود را دارد و سنجد، انجیر، کشمش، برگه زردآلو و توت در سفره این شب دیده می شود. معمولاً برای شام شب یلدا تدارک خاصی دیده نمی شود و تهیه شام به وضعیت اقتصادی خانواده ها وابسته است. بسیاری از دورهمی ها بعد از خوردن شام شروع می شود و خانواده ها برای شب نشینی یا شب زنده داری به دیدن هم می روند. معمولاً جمع ها در خانه بزرگ فامیل برگزار می شود. 

با اندکی تامل در جشن شب یلدا می توان دریافت که آن یک رویداد فرهنگی با دو بُعد ظاهری و باطنی می باشد. آداب و رسوم یا مناسک شب یلدا که به صورت فردی یا جمعی برگزار می شود، بُعد رفتاری یا ظاهری آن به شمار می آید. این بُعد ظاهری پیام آور شادمانی، پیوند و دوستی می باشد. اما پر واضح است که جشن مذکور دارای بعد معنایی یا باطنی نیز بوده است. اندیشه ها، انگاره و مفهوم هایی که از تحولات زمانی و مکانی تاثیر پذیرفته اند، پشتوانه فرهنگی جشن یلدا به شمار می آیند. نور و گرمای خورشید برای تمامی کائنات حیات بخش است و بدون ذره ای تبعیض همگان را در بر می گیرد. و از این جهت همواره مورد احترام بوده است. درخشش خورشید بیانگر نور و روشنایی است و درست در مقابل ظلمت و تاریکی قرار گرفته است. یلدا امروزه نیز در ایران همچون گذشته گرامی داشته می شود و در جای جای ایران اسلامی نیز مرسوم است.

مطالب مرتبط : شهریورگان جشن هزارساله ایران باستان

شب چله ای چیست؟

یکی دیگر از رسوم مهم شب یلدا، بردن “شب چله ای” داماد به خانه عروس است. در این شب مادر داماد به همراه عده ای از بزرگان فامیل، برای عروس خود که هنوز زندگی مشترک را با داماد آغاز نکرده، هدایایی زیبا و چشم گیر تهیه می کند و به منزل او می برد. معمولا ً این هدایا مجموعه ای از خوراکی های ویژه شب یلدا هستند که با سلیقه آراسته شده اند و گاهی هدایایی مثل لباس، طلا، پارچه و… هم همراه این خوراکی ها هستند. البته نوع هدایا در فرهنگ هر ناحیه متفاوت است و گاهی آنها را بعد از عروسی به عروس می دهند.

گرفتن فال حافظ و تفأل زدن هم که در چند قرن اخیر به یکی از مهم ترین آداب و رسوم شب یلدا تبدیل شده است!

شب یلدا، حتی برای ما که کشاورز نیستیم و انواع وسایل گرمایشی و نورانی را در اختیار داریم هم زیبا و جذاب است. این آیین اساس برگزاری جشن کریسمس مسیحی است که به تو قول داده ام به همین زودی در مورد آن برایت بگویم.

در شهرهای مختلف ایران، این آیین به زیبایی پاس داشته می شود و گرچه اصل آن در همه جا شبیه به هم است، تفاوت های کوچکی در آداب و رسوم آن دیده می شود. در خراسان، به جشن شب یلدا شب چله یا چله نشینی می گویند. در این شب خراسانی ها رسم شب چراغانی یا شب چراغ را برپا می کردند که هر مهمانی برای رفتن به شب نشینی، با خود چراغی را به همراه می برده است. در خراسان به جز انار و هندوانه، لبو و شلغم پخته هم در سفره یلدا گذاشته می شود. شربت و شیرینی کف هم نوعی شیرینی مخصوص خراسان است که توسط خانم ها برای این شب پخته می شود و تهیه آن آداب جالبی دارد!

در اصفهان، شاهنامه خوانی در کنار گرفتن فال حافظ بسیار رایج است. غذای رایج شب چله در این شهر زیبا اگر مقدور باشد، پلو ماهی یا دلمه چرب و شیرین است. در آذربایجان مراسم هدیه بردن داماد برای عروس به زیبایی در شب یلدا رواج دارد و خانواده داماد خوانچه تزئین شده با هندوانه و شال های قرمز را به خانه عروس می برد. در کردستان، آیین جشن شب یلدا با همان نام قدیمی “شو چله” هنوز رایج است و اکثر میزبان ها با نان سنگک و دلمه از مهمانان پذیرایی می کنند. در گرگان، انواع میوه های جنگلی و باغی هم مهمان سفره شب یلدا هستند. در شیراز در کنار خوراکی های رایج شب یلدا، رنگینک برای گرم مزاج ها در سفره می گذارند و این سفره رنگین تر می شود. در گیلان ازگیل هم مهمان سفره شب یلداست که برای تهیه آن برای این شب، آداب خاصی را رعایت می کنند… خلاصه که این آیین در سرتاسر ایران به زیبایی برگزار می شود که اگر بخواهم در مورد جزئیات آداب و رسوم این شب نزد اقوام مختلف بگویم، تا خود صبح هم حرف زیاد می آوریم! 

اما می دانی مهمترین ویژگی شب یلدا چیست که بین همه اقوام مشترک است؟ همین همدلی و مهربانی و دور هم بودن و تنها نماندن! مهم نیست چی داریم و چی می خوریم! مهم نیست آجیل داریم یا کم داریم یا به جای هفت جور، دو جور داریم! مهم نیست هندوانه داریم یا انار یا اصلاٌ دو تا سیب داریم یا هیچی نداریم! مهم این است که با هم بنشینیم و داستان بگوییم و از پدربزرگ مادربزرگ ها چهار کلمه حرف حساب بشنویم و شعر بخوانیم و بخندیم! با هم متل بخوانیم، شعر حافظ یاد بگیریم، دو تا داستان از شاهنامه بشنویم و خاطرات قدیمی را باز گویی کنیم. همه قصه ها در گوش دل و جان می ماند، خاطرات روحمان را نوازش می کنند و خستگی روزمره را از تن ما دور می اندازند. آنچه که می ماند و تا سال ها بر لب ما خنده می نشاند، یادآوری خاطره شب یلدایی است که همه دور هم خندیدیم. نشمریم چند تا پسته خوردیم! بشمریم چند بار کسی را خنداندیم!

مطالب مرتبط : رسیدن به جاودانگی با جشن امردادگان

شب یلدا در آذربایجان

در آذربایجان افراد هندوانه شب یلدا را که به چیله قارپوزی معروف است، به منزله ی دور ماندن از لرز و سرمای زمستان می خورند. به طور مثال در اردبیل رسم سوگند دادن رایج است. آنان در این شب چله بزرگ را سوگند می دهند که در فصل زمستان بر سرما نیفزاید و بیش از حد سختگیری ننماید. همچنین در شب یلدا آنها گندم برشته که به قورقا معروف است و نیز سبزه، کشمش، نخود چی و مغز گردو می خورند. آنان معمولا تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمی کردند و این اعتقاد وجود داشت که چله آنها را مورد نفرین قرار می دهد. از رسم های متداول آذری ها در شب یلدا می توان به بردن هدایا برای تازه عروس ها به هنگام غروب اشاره نمود. این هدایا که به شکل زیبایی تزئین می شدند شامل شیرینی، آجیل، پرتقال، هندوانه، انار، آئینه و خلعت های پولکی و توردوزی بودند. امروزه در این شب با برگزاری موسیقی سنتی آذری توسط عاشق ها در رستوران های سنتی و سایر مراکز گردشگری در شب یلدا از گردشگران استقبال می کنند.

یلدا در استان گیلان

در گیلان بر این باورند که به طور حتم باید در این شب هندوانه فراهم نمود، چرا که می تواند آنها را در فصل سرما از سرمای شدید و در فصل گرما از عطش و تشنگی به دور سازد. در این منطقه خوردن «آب کونوس» در شب یلدا مرسوم می باشد. این میوه « کونوس» یک نوع ازگیل بومی به شمار می آید که خام آن را در خمره های سفالین نهاده و از آب پر می نمایند، سپس به آن نمک می افزایند و درش را می بندند. این خمره خارج از هوای گرم اتاق قرار داده می شود. پس از مدت زمانی ازگیل سفت و خام، پخته، آبدار و خوش مزه می شود. در این هنگام آن را از خمره بیرون آورده و با گلپر و نمک می خورند. امروزه آنان در شب یلدا، در گروه های خانوادگی دور هم جمع شده و فال حافظ می گیرند. شهر های گیلان در این ایام با برگزاری بازار های محلی رنگ و بویی خاص داشته و به بهترین شکل میزبان گردشگران هستند.
در کرمان مردم تا سحر گاه بیدار می مانند. این بیداری به منزله استقبال از قارون افسانه می باشد. قارون شخصیتی داستانی است که در پوشش فرد هیزم شکن برای خانواده های فقیر و تنگ دست تکه های چوب می آورده است. آنگاه چوب ها به زر و طلا تغییر می یافتند که برای آن خانواده ثروت و روزی در بر داشته است. در چند سال گذشته در این ایام، کویر های کرمان مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. این مسئله منجر شده تا در کرمان به مدت دو روز برای استقبال از یلدا و زمستان جشنی با شکوه برگزار شود. این جشن از نیمه شب آغاز می شود. از برنامه های شب یلدا و روز بعد آن می توان به گردش در سطح شهر، چیدن سفره ی شب یلدا، آتش بازی، برنامه های اسب سواری و شتر سواری، اجرای موسیقی های محلی و سنتی، پذیرایی های ویژه و نیز تماشای غروب اشاره نمود.

 



+ 13
مخالفم - 8
نظرات : 0
منتشر نشده : 0

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید

تمام حقوق مادی و معنوی این پایگاه محفوظ و متعلق به سایت تیتربرتر می باشد .
هرگونه کپی و نقل قول از مطالب سايت با ذكر منبع بلامانع است.

طراحی سایت خبری