تیتربرتر: یخدان مویدی یا یخدان مؤیدی یکی از مکان های بوم گردی استان کرمان است که دارای معماری و ویژگی های جالبیست که در اواخر دوره صفویه به منظور نگهداری از یخ و بهرهمندی از آن در تابستان ساخته شده است.
معرفی یخدان مویدی
شرایط ویژه زندگی در کویر سبب شده تا انسانها برای تطبیق خود با شرایط گرم و خشک، مجبور به استفاده از خلاقیت و نوآوری باشند. ساخت قناتها، آب انبارها، سیستمهای آبرسانی و یخدانها از جمله این ابتکارات است که زندگی را برای مردم پهنههای کویر سادهتر میکرد. از زمان ساخت اولین یخدانها اطلاعات زیادی در دسترس نیست اما از آنجا که ساخت یخدانها کار چندان آسانی نبوده، یخ در بسیاری از شهرها به کالایی لوکس و در اختیار افراد مرفه تبدیل شده بود، هرچند در شهرهای زیادی ساخت یخ توسط تمامی افراد روستا انجام میگرفت و بنابراین یخ به تمامی افراد روستا تعلق میگرفت. کرمان به عنوان یکی از شهرهای کویری، قناتها و یخدانهای زیادی داشته است، یخدانهایی که با خشت و گل ساخته شده بودند و یخ را در گرمای طاقت فرسای تابستان هم نگاه میداشتند.
نوک یخدانها به شکل مخروطی ساخته میشدند که کمترین آفتاب به آنها بتابد، دیوارههایی بلند در اطراف یخدانها ساخته میشد که با ایجاد سایه، دمای هوای اطراف را کاهش دهند. مصالح مورد استفاده در یخدانها سنگ ساروج و خشت بوده که به عنوان یک عایق حرارتی کاربرد داشتهاند. یخدانهای مشهور کرمان عبارتند از یخدانهای لنگر، زریسف، رحیم آباد، چوب مفیدی و یخدان مویدی. یخدان مویدی مربوط به دوره سلجوقیان است. چندین باغچه در اطراف این یخدان بوده که در فصل زمستان پر از آب (آب قنات مویدی) میشده و پس از آنکه یخ میبسته به داخل یخدان به عمق 12 متری زیر زمین هدایت میشد. تودهای عظیم از یخ طی چند روز به وجود میآمد که در طول تابستان، باقی میماند و مردم از آن استفاده میکردند.
معمای یخدان مویدی
یخدان مویدی از جمله مهمترین بناهای شهر کرمان در گذشته محسوب میشد. این یخدان ارتفاعی در حدود 20 متر دارد. شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که دلیل ارتفاع زیاد یخدان مویدی چیست؟ پاسخ بسیار ساده است؛ دلیل ساخت این یخدان با چنین ارتفاعی خنک نگه داشتن کف این بنا بوده است. در ابتدا شاید برایتان جالب باشد که بدانید طرز تهیه یخ در این یخدان به چه شکلی بوده است؟ در گذشته برای تهیه یخ سطوحی صاف را در پشت دیوارهای بلند و قطور میساختند تا با استفاده از مقاومت آنها در برابر نور و گرمای خورشید، از آب شدن یخهای موجود در یخدان جلوگیری کنند. طراحان بنای تاریخی یخدان مویدی در کرمان به منظور جلوگیری از آب شدن یخها نیز ترفندهای جالبی را مورد استفاده قرار میدادند. به عنوان مثال اگر دمای هوا به قدری افزایش مییافت که یخها شروع به ذوب شدن، میکردند از طریق آبراهی که در کف یخدان تعبیه کرده بودند به راحتی یخهای ذوب شده را به سوی آن هدایت میکردند و از این طریق از هدر رفتن آب پیشگیری میکردند.
راهکار ابتکاری دیگری که طراحان این یخدان به منظور جلوگیری از چسبندگی یخها به یکدیگر از آن بهره میبردند، استفاده از کاه بود. بدین منظور آنها مقداری کاه را بین یخها قرار میدادند. نکته جالب در طراحی این یخدانها تعبیه دو راهرو در آنها بود تا از این طریق افراد بتوانند از یک راهرو برای ذخیره و انباشتن یخها و از دیگری به منظور استخراج آنها در فصل تابستان استفاده کنند. علاوهبر این، از دیگر نکات مبتکرانه در طراحی این یخدان ویژگی اتاقکهای اطراف یخدان مویدی کرمان است؛ چراکه این اتاقکها به شکلی طراحی و احداث شدهاند که در فصل تابستان خنک و در زمستان گرم باشند. همچنین؛ طراحی پلههای یخدان مویدی نیز در نوع خود بینظیر است. در گذشته نحوه دسترسی به یخهای درون یخدان بسیار ساده و راحت بود. نوک مخروطی شکل این بنای تاریخی به نحوی طراحی و ساخته شده است که میزان جذب آفتاب از طریق آن در کمترین حد ممکن باشد.
جالب است بدانید این دیوارهای سایهانداز در برخی از این یخدانها با حصار شهر یکی بوده است و برای جلوگیری از فروریختن مقطع این یخدانها به صورت کج ساخته میشد. اطراف این بنای مخروطی نیز دیوارهای بلندی تعبیه شده است که دمای هوا را به صورت کاملا محسوسی پایین نگه میدارد. علاوهبر این؛ نقش و نگارهای متنوعی روی دیوارهای این سایهانداز طراحی شده است که نمایی جذاب به آن میداد. یکی دیگر از کارهای جالب توجه دیگر که نشان از آیندهنگری طراح آن بوده است تعبیه سوراخهایی موازی روی دیوار است که در صورت نیاز به مرمت بنا بتوان برای سهولت در نصب داربست از آنها کمک گرفت. علاوهبر این، برای جلوگیری از ریزش احتمالی دیوارها پشتبندهایی در قسمت پشتی آنها تعبیه شده است.
مطالب مرتبط:
نحوه کار یخدان مویدی
ارتفاعی یخدان دارد نیز حدود ۲۰ متر است و دلیل این ارتفاع برای خنک نگه داشتن کف یخدان بوده است. این مرکز یکی از مهمترین و حیاتی ترین مراکز شهر کرمان به شمار می رفته است، اما در مورد معماری این یخدان موئدی باید بگوییم که نحوه ی تهیه یخ در آن به این صورت بوده است که در پشت دیوارهای بلند و قطور آن سطوحی صاف ساخته شده است که وظیفه ی این دیوارهای این بوده است که در طول روز در مقابل تابش نور آفتاب مقاومت کند و از آب شدن یخ های درون یخدان جلوگیری نماید، همچنین در صورتی که در شرق و غرب کمی آفتاب روی سطوح یخ گیری میتابید، آن وقت در این نقاط هم دیوارهای جانبی بنا می کردند.
نحوه ی یخ سازی یخدان موئدی، به این صورت بوده است که هر شب بر روی توده های منجمد شده از یخ جدود چند سانتی متر آب هدایت می شده تا با کمک سرمای شب آن یخ بزنند. شرط فنی به خوبی میرساند که یخچالسازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخگیری را طراز کنند. پس از آن تقریبا قطر یخ به ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر میرسید، یخها را قطعه قطعه کرده و به داخل منابع یخ میریختند. با انبار کردن یخ ها درون یخدان می توانستند آب مورد نیازشان را تهیه نمایند. بعضی که ذوقی هم داشتند، دانه های یاقوتی رنگ انار را روی یخهای پاک میریختند و درتابستان یخ زیبا و دلفریبی زینت بخش سفره ثروتمندان بود.
طراحان این یخدان حتی فکر آب شدن یخ ها در طول تابستان را هم کرده بودند، و در صورتی که یخ ها ذوب می شدند به وسیله ی آبراهی که در کف یخدان وجود دارد به آن ها منتقل می شدند و به این صورت از هدر رفت آب در تابستان جلوگیری می کردند. همچنین برای جلوگیری از چسبندگی بین یخ ها با چیدن کاه بین یخ ها از چسبندگی بین آنها جلوگیری می کردند. این مخازن یخ دارای دو راهرو بودند که یکی برای انباشتن یخ ها پس از تهیه به کار میرفت و دیگری برای بیرون آوردن آنها در فصل تابستان استفاده میشد.
دسترسی به یخ های درون این جاذبه دیدنی بسیار راحت بوده و پله های یخدان با استفاده از خشت و گل به طور بی نظیری ساخته شده بودند و هر سال یک لایه جدید خشت و گل بر روی گنبد این یخدان می کشیدند. دیگر یخدان های معروف کرمان عبارت از یخدان چوب مفیدی، یخدانهای زریسف، یخدان رحیم آباد و یخدان مویدی هستند.
بقیه یخدان ها این شهر به طور کامل از بین رفته اند و چیزی از آنها باقی نمانده است.
آدرس یخدان مویدی
بسیاری از گردشگران و مسافران تمایل دارند، سریعترین و مناسبترین راه را به جاذبههای گردشگری موردنظر خود بدانند! در ابتدا باید بگوییم که مسیر یخدان بهگونهای است که حتی اگر تمایلی به سفر با خودروی شخصی ندارید؛ بهراحتی و از طریق وسایل نقلیه عمومی قابل دسترس است! از هرکجای شهر موید بهسوی یخدان مشهور و سایر یخدانها تاکسی و اتوبوس وجود دارد.
اگر میخواهید یخدان را از روی نقشه پیدا کنید؛ بهتر است باغ ملی موید را بیابید. یخدان تقریباً در نزدیکیهای باغ ملی است. سپس خود را به میدان تختی برسانید. در میدان تاکسی و اتوبوس به مقصد یخدان مویدی فراوان است. اگر با خودروی شخصی به سمت یخدان میروید؛ باید وارد خیابان ابوحامد یا کامیاب شوید. اکنون اگر کمی دقت کنید؛ بنا و گنبد بستوی آن را بهراحتی میبینید!
گردآورنده: فرحان مرادی
آنچه دیگران میخوانند: