پایگاه خبری تحلیلی تیتربرتر

تقویم تاریخ

امروز: پنج شنبه, ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۸ مارس ۲۰۲۴ میلادی
سه شنبه, ۰۹ بهمن ۱۳۹۷ ۱۸:۰۳
۵
۰
نسخه چاپی

آموزش، سازگاری با کم آبی و توسعه پایدار

 آموزش، سازگاری با کم آبی و توسعه پایدار
آب در ایران ‌فقط مایه حیات نیست، بلکه فاکتور اصلی تمام فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و توسعه نیز به شمار می‌رود. وجود پیوندهای قوی میان توسعه پایدار و آب، ضرورت اصلاح مدیریت آب و نجات آن را از وضعیت کنونی اجتناب ناپذیر کرده است.

در این مسیر باید تفسیری نو از مشارکت همه جامعه (بخصوص بهره برداران) در مدیریت آب عرضه نمود. رسیدن به چنین سطحی از مشارکت نیازمند تجدید نظر در ساختار فکری مدیریت آب و بازتعریف نقش ها، اختیارات و مسئولیت ها می باشد. 

این گفتمان در سطوح ملی مطرح است و اراده دولت برای دستیابی به مدیریت پایدار در حوزه مدیریت آب نیز فراهم است. یکی از اصلی ترین ارکان مدیریت در منبع آب بهره برداران هستند که بررسی های مختلف و مشاهدات تجربی نشان میدهد که ارتباط این رکن و حکمرانی و مدیریت آب، روان و هماهنگ نیست. 

حکمرانی آب همان رفتار کنترل کننده ای است که از طریق اقدامات مدیریتی و یا با وضع مقررات آب در طیف وسیعی از سیستم های سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی، اقتصادی و اداری به کار گرفته می شود و نهایتا منجر به تنظیم تخصیص و بهبود شرایط بهره برداری از آب می گردد.

حکمرانی آب مشخص می کند که چه کسی و در چه شرایطی به آب دسترسی دارد، حفاظت کمی کیفی از آب چگونه است، قاعده مدیریت آب چیست و نقش مشارکت گروداران در تصمیم سازی و تصمیم گیری تا کجاست، سیاست های بهره وری و صرفه جویی در مصرف آب کدامند، داوری اختلافات و تعارض ها به دست کیست، … و نقطه تمرکز آن بر سه پرسش محوری قرار دارد: «تصمیمات چگونه اخذ می شوند»، «چه کسی می تواند آب را مصرف کند» و «چگونه از پایداری منابع آب حفاظت می شود» (علیزاده 1395).

بررسی ها نشان میدهد که سه دسته عوامل اجتماعی درمدیریت مصرف آب موثر هستند که شامل: عوامل نگرشی، عوامل ساختاری و متغیرهای زمینه ای و جامعه شناختی است. همچنین نتایج نشان میدهد که نگرش، اگاهی، آموزش موقعیت اجتماعی و اقتصادی، دینداری، تحصیلات، سرمایه اجتماعی، اعتماداجتماعی و اعتمادسیاسی مهمترین عوامل تاثیر گذار برمدیریت مصرف منابع آب هستند. (رضی و ابراهیم خانی 1393). 

روند مدیریتی در عرضه و مصرف آب در سالهای اخیر، منجر به بهره برداری بیش از حد از منابع آب سطحی و زیرزمینی در تمام حوضه های آبی کشور شده و ادامه این روند منجر به وخیم تر شدن مستمر وضعیت منابع آب و نهایتا بروز بحران آب گردیده است. در برنامه ریزی منابع آب کشور نیز غفلت از مواردی چون مدیریت تقاضا، ارزش ذاتی آب، جامع نگری در مطالعات، یکپارچگی در تخصیص و نیز مشارکت مردم کاملا مشهود است. علاوه بر این، عدم توجه به موازین و معیارهای اقتصادی در عرضه و تقاضای آب، منجر به عدم کارایی آب در اقتصاد ملی شده است. عدم تعامل و توجه کافی به بخش خصوصی نیز در این وضعیت نقش داشته است (قربانزاده 1396). 

همچنین بررسی ها نوعی ناهماهنگی بین مطالعات و تحقیقات دانشگاهی مرتبط با آب و مشکلات بخش آب را نشان می دهد. به عبارت دیگر بیشترین پژوهش دانشگاهی در آب در ترجمه، پژوهش های تقلیدی و مدل های مجازی و کم توجهی به راه حل های بومی برای درمان دردهای بی شمار آب است. دردهایی که رساله های بیشمار دانشگاهی سهم بسیار کمی در درمان آن داشته اند. همچنین باید بپذیریم که امروزه در مدیریت آب دولت تنها کنشگر نیست و باید همراهی و مشارکت کلیه ذینفعان جامعه و مردم را برای عبور از شرایط فعلی و ایجاد شرایط پایدار متناسب با وضع فعلی طلب می کند. 

برای بهره گیری از این مایه حیات باید علاوه بر برخورداری عادلانه انسان امروز از آب، باید آیندگان نیز از آن بهره مند باشند که این همان مفهوم توسعه پایدار است. از دیدگاه متخصصان امر مهمترین رکن توسعه پایدار و به کارگیری مفهوم آن در تعریف جدید مدیریت آب، مساله آموزش، آگاهی رسانی اجتماعی و عمومی است.

با توجه به این که انسان مهمترین مولفه موثر بر توسعه پایدار است، آموزش در کنار استفاده از سرمایه های اجتماعی برای دستیابی به اهداف مدیریت نوین آب، کاملا ضروری است. بنابراین مساله آموزش باید به عنوان مهمترین رکن توسعه پایدار در منابع آب باید در دستور کار قرار گیرد. 

تا چندی پیش مدیریت مهندسی محور منابع آب در مواجهه با ریسک ها و مشکلات تنها بر ابزارهای فنی تکیه داشت و باورها و رفتار انسانها به عنوان مسائل خارجی و نه در ارتباط تنگاتنگ و یکپارچه با مساله مدیریت آب ارزیابی می شد. ولی لازم است مفهوم مدیریت یکپارچه منابع آب در صدر الگوهای جدید مدیریت آب قرار گرفته و در مورد اهمیت فرآیند یادگیری اجتماعی و فرهنگی برای مدیریت منابع به طور عام و منابع آب به طور خاص، چاره اندیشی کرد. 

در قرنهای گذشته نیز سابقه فنی و فرهنگی ایرانیان در زمینه آب به خوبی گویای ارزش والای آب برای مردمان کشور و به کارگیری روشهای غیرفنی و مردم شناسی برای مدیریت در آب بوده است. در بخش فنی ساخت بندها و سدها و اجرای قنات ها با به کارگیری حداکثر توان بشر آن روز، و از نظر آئینی و فرهنگی اختصاص زمان ها و برنامه های ویژه (نظیر آبانگان) شاهد این مدعا است.

در طول تاریخ  و با وجود تغییر و تحولات سیاسی، اجتماعی و دینی فراوان، کماکان جایگاه آب در زندگی این مردم حفظ شده است و دلیل آن هم فهم این موضوع ساده و اساسی بوده است که باید توازن میان آب موجود و مصرف را حفظ نمایند. بنابراین می توان گفت، گذشتگان بیش از اینکه به چون و چرا پیرامون خشکی اقلیم ایران بپردازند همواره در اندیشه بهترین شیوه های سازگاری با شرایط منابع آب بوده اند و این نیاز اساسی امروز نیز می باشد. 

لذا باید به یاد داشت که قوانین و دستورالعمل هایی که در شرایط دور از واقعیت محیط طبیعی منابع آب و ارتباط تنگاتنگ با ذینفعان مرتبط با آن تدوین شوند کمتر احتمال توفیق خواهند داشت. از این رو رفع تشنگی از جامعه ایرانی  به آموزش و آگاهی بخشی تمام سطوح اجتماعی، اجرایی، و تمام مصرف کنندگان آب وابسته است.

اما در حال حاضر عزمی جدی برای تحول در وزارت نیرو پدید آمده است و اقدامات منطقی و علمی برای تحول از وضع گذشته به وضع مطلوب آغاز شده است. که اصلی ترین رکن آن آگاهی رسانی عمومی نسبت به وظایف و مسئولیت های اجتماعی در ارتباط با آب است.

*هوشنگ وفایی- عضو هیئت مدیره سازمان آب منطقه‌ای استان همدان



+ 5
مخالفم - 5
نظرات : 0
منتشر نشده : 0

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید

تمام حقوق مادی و معنوی این پایگاه محفوظ و متعلق به سایت تیتربرتر می باشد .
هرگونه کپی و نقل قول از مطالب سايت با ذكر منبع بلامانع است.

طراحی سایت خبری