آشنایی ما ایرانیان با محیط زیست پیشینه ای به قدمت تاریخ دارد ولی متاسفانه این رابطه روز به روز کمرنگ تر شده است. اما هم اکنون شرط ارتقا معماری و طراحی شهری در ایران و در دنیا بازگشت به طبیعت و معماری بومی و هم ساز با اقلیم با توجه به تکنولوژی ها و رویکردهای نوین است که در گرو شناخت و بررسی مفاهیم تئوریک این حوزه امکان پذیر است.

معماری ارگانیک ترکیب ساختمان با طبیعت و نه تحمیل ساختمان بر طبیعت است.مشخصه ی مربوط به اشکال و فرم های دارای خطوط کناره ی نمای نامنظم، که به نظر می رسد به خطوط کناره ی نمای گیاهان یاحیوانات زنده شباهت دارند باشد. مفهوم سبک “‌ ارگانیک ” نیز همانند بسیاری از دیگر مفاهیم به کار گرفته شده در معماری، از رشته های دیگر وام گرفته شده،وزمانی که برای معماری و ساختمان به کار می رود، تعیین حدود آن مشکل است. 

این مفهوم، روابط هماهنگ بین کل و جزء را در خود جای می دهد.اما همچنین با فرایندهایی طبیعی همچون تولد و رشد و مرگ ارتباط دارد . معماری ارگانیک کم وبیش همان اجتماع ارگانیک است و همان طورکه یک اجتماع ارگانیک بایداز قبول آنچه که از خارج به زندگی تحمیل می شود وبا طبیعت وخصوصیات نوع انسان مغایراست، سرباز زند،یک معماری ارگانیک هم نمی تواند مقهور و تسلیم قوانین زیبایی شناسی یا ذوق ساده یک فرد باشد.معماری ارگانیک باید بهر انسان آنچنان مکان مناسبی برای کار و زندگی تقدیم کند که او بتواند از بودن در آن خود را خوشحال و مفید احساس کند.

معماری ارگانیک چه سبکی است؟

به معماری ارگانیک معماری اندام‌وار یا بیومورفیسم نیز اطلاق می شود که در حقیقت یک فلسفه در معماری‌است که به ترویج هماهنگی بین عادت‌های انسانی و طبیعت می‌پردازد. این اتفاق به صورتی شکل می‌گیرد که طراحی چنان هماهنگی و ارتباطی با محیط خود داشته‌باشد که ساختمان، مبلمان و محیط بخشی از یک ترکیب متحد و مرتبط باشد.

معماری ارگانیک کم وبیش همان اجتماع ارگانیک است و همان طورکه یک اجتماع ارگانیک بایداز قبول آنچه که از خارج به زندگی تحمیل می شود وبا طبیعت وخصوصیات نوع انسان مغایراست، سرباز زند،یک معماری ارگانیک هم نمی تواند مقهوروتسلیم قوانین زیبایی شناسی یا ذوق ساده یک فرد باشد.معماری ارگانیک باید بهر انسان آنچنان مکان مناسبی برای کار و زندگی تقدیم کند که او بتواند از بودن در آن خود را خوشحال و مفید احساس کند.

شاید قوی ترین ساخت و ساز ها و قدیمی ترین آنها را معماری انسان های اولیه در غار ها بتوان گفت. یونانیان قدیم نیز به طبیعت به دیده احترام مینگریستند. که معبد دلفی بهترین مصداق طراحی شهری یونان باستان باتدبیری مشهور به "استقرارآتنی" ساختمان نوع نظام سازه ای و ساختمانی مصنوع بشر که خود را با قواعد طبیعت مبتنی بر بهترین استفاده از توپوگرافی ،خطوط میزان و رد پای حیوانات هماهنگ می سازد .

تاریخچه معماری ارگانیک

فرانک لوید رایت، معمار مشهور این سبک، خود اصطلاح " معماری ارگانیک" را با واژه های دیگری نظیر پویا، حیاتی، جوهری و همه جانبه تعریف کرده و با این مترادف سازی ها منظور خود را از واژه "ارگانیک" که معادل فارسی آن "اندام واره ای" است، مشخص می سازد.

معماری ارگانیک در آمریکا در قرن 19 توسط فرانک فرنس و لویی سالیوان شکل گرفت. اوج شکوفایی این نظریه را می توان در نیمه اول قرن بیستم در نوشتارها و طرح های فرانک لوید رایت مشاهده کرد. به اعتقاد فرانک فرنس براساس نظریه ارگانیک همه فرم های طبیعی پویا هستند.

مطالب مرتبط: معماری منحصر به فرد مساجد ایران جاذب گردشگران مذهبی

سالیوان از پایه گذاران مکتب شیکاگو و معماری مدرن در آمریکا بود و اعتقاد بسیار زیادی به فرم های طبیعی و سبک ارگانیک داشت. سالیوان به روشی معتقد بود که مشابه پروسه خلقت در طبیعت بود. او برای اولین بار اصطلاح فرم تابع عملکرد را بیان نمود. سالیوان فرم تابع عملکرد را در پروسه رشد و حرکت طبیعی می دید.

رایت در 20 مه 1953 در تلیسین معماری ارگانیک را در نه عبارت زیر تعریف کرد:

طبیعت: فقط شامل محیط خارج مانند ابرها درختان و حیوانات نمی شود، بلکه شامل داخل بنا و اجزا و مصالح آن می باشد.

ارگانیک: به معنای همگونی و تلفیق اجزا نسبت به کل و کل نسبت به اجزا است.

شکل تابع عملکرد: عملکرد صرف صحیح نمی باشد بلکه تلفیق فرم و عملکرد و استفاده از ابداع و قدرت تفکر انسان در رابطه با عملکرد ضروری است. فرم و عملکرد یکی هستند.

لطافت: تفکر و تخیل انسان بادی مصالح و سازه سخت ساختمان را به صورت فرم های دلپذیر و انسانی شکل دهد. همان گونه که پوشش دخرت و پل بوته ها شاخه های آن ها را تکمیل می کند، مکانیک ساختمان باید در اختیار انسان باشد و نه برعکس.

سنت: تبعیت و نه تقلید از سنت، اساس تفکر معماری ارگانیک است.

تزیینات: بخش جدایی ناپذیر از معماری است. رابطه تزیینات با معماری همانند گل ها با شاخه های بوته می باشد.

روح: روح چیزی نیست که به ساختمان القا شود بلکه باید در درون آن وجود داشته باشد و از داخل به خارج گسترش یابد.

بعد سوم: برخلاف اعتقاد عمومی بعد سوم عرض نیست بلکه ضخامت و عمق است.

فضا: عنصری است که دایما باید در حال گسترش باشد. فضا یک شالوده پنهانی است که تمام ریتم های ساختمان باید از آن منبعث شود و در آن جریان داشته باشد.

هر چند معماری ارگانیک برخلاف کارهای میس وندروهه و لوکوربوزیه صورتی جهانی به خود نگرفت، ولی با این حال پیروانی در سایر کشورها پیدا کرد. در اروپا می توان از هوگوهرینگ که از جمله نظریه پردازان معماری ارگانیک است، و هنز شارون آلمانی، آلوار آلتو فنلاندی و گروه دیستل در هلند نام برد.

در ایران هم می توان درکارهای مهندس هوشنگ سیحون (خانه اوشان-فشم) مهندس پاسبان حضرت (پارک جمشیدیه – تهران) مهندس مهرداد ایروانیان (پارک های شیراز) نمونه هایی از اصول طراحی معماری ارگانیک را مشاهده کرد.

مهمترین سازه معماری ارگانیک: خانه آبشار

خانهٔ آبشار یا فالینگ‌واتر  Fallingwater که به آن «اقامتگاه کافمن» نیز گفته می‌شود، خانه‌ای است که معمار معروف آمریکایی، فرانک لوید رایت، در سال ۱۹۳۵ در پنسیلوانیای آمریکا طراحی کرده‌است و جز یکی از برترین آثار معماری قرن بیستم به‌شمار می‌رود. این خانه در نزدیکی شهر پیتسبورگ و به سبک «معماری اُرگانیک» ساخته شده‌است.

محاسبات فنی این بنا را ویلیام وسلی پیترز انجام داد. فرانک لوید رایت همه چیز را در ذهن خود طراحی می‌کرد و از ترسیمات تنها برای ثبت تصوراتش استفاده می‌نمود؛ بنابراین در سپتامبر ۱۹۳۵ از بازدید کافرمای طرح ادگار جی کافمن از اسکیس‌های خانهٔ آبشار در دفتر کارش نگران نشد. با وجود اینکه هیچ نقشه‌ای وجود نداشت، رایت بی هیچ تردیدی پشت میز نقشه‌کشی خود نشست و یک پلان مختلط، یک مقطع و یک نما کشید که همه‌چیز در آن‌ها حل شده بود. هنگامی که کافمن از راه رسید و این نقشه‌ها را دید هیجان‌زده شد. پس از آن روز، علی‌رغم مشکلات تکنیکی شدید و خرج‌های سرسام‌آور، کافمن مصمم به انجام این پروزه باقی ماند. خانه آبشار به منبع الهامی برای بقیه زندگی او تبدیل شده بود.

خانه آبشاری یا درخت کاج همان خانه‌ای است که توسط معمار سرشناس فرانک لیود رایت در سال ۱۹۳۵ در یکی از روستاهای جنوب غربی پنسیلوانیا (۴۳ مایلی (یا ۶۹ کیلومتری) جنوبی‌ترین منطقه پیترز برگ طراحی شد. بخشی از این خانه با عنوان زیباترین طرح روی قسمتی از آبشار رود بیرران در بخش میل ران از شهرستان استی وارت، استان فیات پنسیلوانیا در،های نیز لورل از ناحیه هیلدز کوهستانی آلیجنی در زمان کمی پس از ارائه طرح مذکور توسط رایت ساخته شد که در بین لیست اسامی زندگی بخش اسمیت سونیان که از ۲۸ مکان تشکیل شده تحت عنوان «۲۸ جای دیدنی قبل از مرگ» قرارگرفته است.

بازسازی تاریخچه خانه آبشاری در ۶۷ سالگی اش این فرصت را برای فرانک لیود رایت ایجاد کرد که با طراحیها و ساختارهایش از ۳ ساختمان در بناهای معماری دوباره ظهور کند. سه کار اصلی وی از اواخر دهه ۱۹۳۰ با نامهای: خانه آبشاری، ساختمان مومی شکل جانسون درراسین، ویس کانسین و خانه هربرت جکوبس در مادیسون (ویسکانسین) دوباره او را به اوج شکوفایی در جامعه معماری برگرداند. فرضیه خانه آبشاری یکی از معروفترین فرضیات معماری است که توسط ادگارکافمن بزرگ (یکی از موفق‌ترین مردان تاجر و رئیس فروشگاه بزرگ کافمن) اجرا شد. پسرش بنام ادگار کافمن کوچک بطور مختصری به مطالعه معماری تحت نظر رایت پرداخت و بدین ترتیب ادگار بزرگ با کمک رایت و پسر خود موفق شد تا هزینه‌ای معادل با ساخت خانه‌ای در ۱۲ متر مربع را در این پروژه سرماگذاری کند.